Autor: Michał Soćko
Służbę wojskową zakończyłem w 1988 r.* i nabyłem prawo do częściowej emerytury wojskowej (50%). Po zakończeniu służby podjąłem pracę w „cywilu” i regularnie odprowadzałem składki. W 2017 r. (jestem rocznik 1951) złożyłem wniosek do ZUS o emeryturę jedynie za okres pracy w „cywilu” (nie były wliczone lata pracy w wojsku) i ją otrzymałem. Niestety ZUS wstrzymał wypłatę emerytury do czasu określenia się, z którego świadczenia chcę korzystać – wojskowego czy cywilnego. A przecież te dwa okresy pracy są całkowicie odrębne i w obu przypadkach nabyłem odrębne prawo do emerytury. Wiem, że SN rozpatrywał taką sprawę i w poszerzonym gronie uznał prawo do obu emerytur. Czy zatem mam szansę na pobieranie obu świadczeń? Czy powinienem się zgłosić do ZUS i zadeklarować, którą z emerytur mam pobierać (wyszła mi znacznie wyższa emerytura cywilna)? Jeśli w odpowiednim czasie tego nie zadeklaruję, to podobno będą mi przepadać miesiące wypłat. Czy warto o to zabiegać? W moim odczuciu przyznanie jednej emerytury z wypracowanych obu jest niesprawiedliwe społecznie, bo człowiek oddaje swój czas, energię, inwencję i pracę – nabywa prawo do emerytury, a potem mu się to prawo zabiera.
W Pana przypadku dochodzi do zbiegu prawa do emerytury wojskowej oraz emerytury z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych (ZUS). Takie sytuacje się zdarzają i orzecznictwo, jak Pan zauważył, dopuszcza możliwość nabycia przez jedną osobę prawa do emerytury z jednego systemu i drugiego. Przy czym zbieg praw do emerytury nie oznacza a priori, że będą jednocześnie wypłacane świadczenia z obydwu tytułów. W istocie jest przeciwnie. Przepisy przeciwdziałają kumulowaniu świadczeń. Przyjrzyjmy się jednak tym regulacjom.
W pierwszej kolejności należałoby sięgnąć do ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (j.t. Dz. U. 2016 r. Nr 0, poz. 1037). Jej artykuł 7 stanowi:
„Art. 7. W razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przewidzianych w ustawie z prawem do emerytury lub renty albo do uposażenia w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego przewidzianych w odrębnych przepisach wypłaca się świadczenie wyższe lub wybrane przez osobę uprawnioną, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.”
Odpowiednikiem tego przepisu na gruncie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz. U. 2017 r. Nr 0, poz. 1383; zwanej dalej „u.e.r.”) jest art. 95, który stanowi:
„Art. 95. 1. W razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez zainteresowanego.
2. Przepis ust. 1 stosuje się również, z uwzględnieniem art. 96, w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 2 ust. 2 (służby mundurowe), z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa lub policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub w art. 15a lub art. 15d lub art. 18e ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.
3. Przepis ust. 1 stosuje się także w razie zbiegu u jednej osoby prawa do renty rodzinnej z prawem do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego.”
Zobacz również: Zatrudnienie emeryta mundurowego a składki ZUS
Na gruncie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych zagadnienie zbiegu praw do świadczeń rozstrzyga art. 7. Stanowi on wprost, że w razie zbiegu prawa do emerytury przewidzianej w tej ustawie z prawem do emerytury przewidzianej w odrębnych przepisach wypłaca się świadczenie wyższe lub wybrane przez osobę uprawnioną, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Powyższy skutek został potwierdzony także w orzecznictwie sądowym. W wyroku z dnia 4 grudnia 2013 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt II UK 223/13) przyjął, że „prawo do otrzymywania jednego świadczenia wynika wprost z przepisów. Zarówno art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak i analogiczny art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojskowych wskazują, że ubezpieczony uprawniony do emerytury z FUS nie może jednocześnie pobierać emerytury wojskowej, mimo że spełnił warunki do jej nabycia”.
W nowszym orzecznictwie również zostało to podtrzymane. Przywołać można chociażby wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 lipca 2016 r., w którym wskazano, że „w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty uregulowanych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z prawem do świadczeń przewidzianych w odrębnych przepisach z zakresu zabezpieczenia społecznego, niezależnie od ich ubezpieczeniowego czy też zaopatrzeniowego charakteru, obowiązuje ogólna zasada wypłaty jednego świadczenia. Z treści art. 95 ust. 1 i ust. 2 u.e.r.f.u.s. wynika nie budząca wątpliwości zasada prawa ubezpieczeniowego, zakładająca prawo do pobierania jednego świadczenia (wyższego lub wybranego przez uprawnionego) w sytuacji tzw. zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w tej ustawie, jak również w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie emerytalnej z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym, między innymi żołnierzy zawodowych” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 lipca 2016 r., sygn. akt III AUa 1254/15).
Od powyższej zasady niekumulowania świadczeń artykuł 95 ust. 2 u.e.r. przewiduje dwa wyjątki. Jak się jednak wydaje, nie będą one miały do Pana zastosowania. Po pierwsze, jest nim sytuacja, gdy emerytura wojskowa lub policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych. Po drugie, jest nim przypadek wskazany w art. 96 u.e.r.
Pierwsza sytuacja może mieć miejsce wtedy, jeżeli suma emerytury obliczonej na podstawie art. 15a lub art. 18e ustawy o z.e.ż.z. oraz emerytury z FUS jest niższa od kwoty najniższej emerytury. Wówczas emeryturę wojskową podwyższa się w taki sposób, aby suma tych emerytur nie była niższa od kwoty najniższej emerytury.
Druga sytuacja nie będzie Pana dotyczyła, gdyż odnosi się do zbiegu emerytury i renty.
„Art. 96. 1. Odrębne przepisy określają prawo do pobierania świadczeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury z prawem do:
1) renty inwalidy wojennego i wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową;
2) renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 i 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1255 oraz z 2017 r. poz. 456);
3) renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy lub chorobą zawodową.
2. Odrębne przepisy określają prawo do pobierania świadczeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury lub renty z prawem do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników.”
Mając to na uwadze, przyjąć należy, że będzie musiał Pan wybrać jedno świadczenie emerytalne, wojskowe albo z systemu powszechnego (art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych). Przy czym wcześniej radziłbym ustalić w sposób pewny, które świadczenie w Pan przypadku będzie korzystniejsze (np. u doradcy emerytalnego w ZUS).
W aktualnym stanie prawnym oraz zgodnie z bieżącym orzecznictwem możliwości łączenia emerytury wojskowej i powszechnej zasadniczo nie ma (poza wskazanymi uprzednio wyjątkami). Przywołane przeze mnie przepisy nie budzą większych wątpliwości interpretacyjnych. Potwierdza to również orzecznictwo sądowe, które od wielu lat jest w tej kwestii jednolite. Oto kilka orzeczeń, w których rozstrzygano tę kwestię:
Nie mnie jest oceniać, czy to rozwiązanie jest sprawiedliwe, czy też nie. To zadanie dla ustawodawcy. W tym kontekście chciałbym Panu zaprezentować uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r. W orzeczeniu tym SN podkreślił: „zasada wypłacania tylko jednego świadczenia z ubezpieczenia społecznego (art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) stanowi wyraz obowiązującej w prawie ubezpieczeń społecznych zasady solidarności ryzyka i nie jest sprzeczna z konstytucyjną zasadą równości (art. 32 Konstytucji RP). Ubezpieczony z prawem do renty rodzinnej i własnej emerytury może dokonać wyboru, z którego tytułu chce otrzymać wypłatę. Jeśli nie, to ZUS wybierze wyższe świadczenie” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt I UK 390/11).
Zobacz również: Zasadnicza służba wojskowa a wcześniejsza emerytura
Na zakończenie chciałbym dodać, że art. 95 ust. 2 u.e.r. został już zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego „w zakresie, w jakim wyłącza możliwość pobierania świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych i z systemu powszechnego przez osoby, które pełniły zawodową służbę wojskową przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz miały ustalone prawo do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych przed dniem 1 października 2003 r.” oraz „w zakresie, w jakim nowelizując art. 95 [ustawy emerytalno-rentowej] (...) nie zawierała stosownych przepisów przejściowych odnoszących się do osób, które pełniły służbę przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz miały ustalone prawo do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych przed dniem 1 października 2003 r., tj. przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej”.
Postanowieniem z dnia 22 sierpnia 2017 r., sygn. akt Ts 154/16, Trybunał Konstytucyjny nadał bieg złożonej skardze konstytucyjnej. To postanowienie stwierdza tylko, że skarga spełnia wymogi formalne. Być może Trybunał Konstytucyjny uzna ten przepis za niekonstytucyjny. Ale czy, i ewentualnie kiedy to nastąpi, to w obecnych czasach nie sposób przewidzieć.
Ma Pan oczywiście również możliwość, w razie gdy ZUS wyda niekorzystną dla Pana decyzję, odwołania się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Natomiast uchwała Sądu Najwyższego, 7 sędziów, z dnia 17 lutego 2010 r., sygn. akt II UZP 10/09, do której się Pan odwołuje, zapadła na tle przepisów obowiązujących w latach 2003-2009 i w innym stanie faktycznym. W rozstrzygnięciu tym jest mowa o nabyciu prawa do emerytury z innego systemu, a nie jednoczesnym pobieraniu obu. Kwestii tych nie należy utożsamiać.
„W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2010 r., II UZP 10/09 (OSNP 2010, nr 17-18, poz. 215) wyrażono pogląd, że art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej art. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 8, poz. 38), nie wyłącza nabycia prawa do emerytury z ustawy emerytalnej przez żołnierza zawodowego, jeżeli okresy składkowe, o których mowa w tym przepisie, nie zostały uwzględnione przy obliczeniu emerytury żołnierza zawodowego. Z treści tej uchwały skarżący wyprowadza wniosek, że skoro przy obliczeniu jego emerytury wojskowej nie zostały uwzględnione żadne składki uiszczone z »cywilnego« stosunku zatrudnienia, to świadczenia te nie pozostają w zbiegu, a w konsekwencji nie ma przeszkód do wypłaty emerytur przysługujących mu zarówno na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, jak i ustawy emerytalnej. Wyprowadzanie takiego wniosku z powołanej wyżej uchwały jest błędne już tylko dlatego, że – aczkolwiek nie rozstrzygała ona zagadnienia wypłaty świadczeń z dwóch systemów zabezpieczenia społecznego – w jej uzasadnieniu Sąd Najwyższy jasno wywiódł, iż art. 2 ust. 1 pkt 1 in fine ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2003 r. do 5 lutego 2009 r. należy interpretować w ten sposób, że jeżeli emeryt wojskowy legitymuje się wyłącznie okresem służby wojskowej wystarczającym do emerytury wojskowej, czyli obliczonej bez uwzględnienia okresów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7-10 ustawy emerytalnej, to w razie ukończenia przez niego 65 roku życia oraz legitymowania się 25-letnim ubezpieczeniem po zakończeniu zawodowej służby wojskowej i przy niedoliczeniu go w trybie art. 14 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, nie można wykluczyć nabycia przez takiego emeryta uprawnień emerytalnych z dwóch odrębnych systemów – zaopatrzeniowego oraz ubezpieczeniowego i pozostawienia mu prawa wyboru świadczenia (art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej). Zbieżne stanowisko zostało zaprezentowane przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniach wcześniejszych wyroków z dnia 9 października 2008 r., II UK 48/08 (OSNP 2010, nr 5-6, poz. 77) oraz z dnia 6 stycznia 2009 r., I UK 178/08 (LEX nr 490375). Zagadnienie związane ze zbiegiem prawa do tych świadczeń zostało wprost rozstrzygnięte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2012 r., II UK 237/11 (OSNP 2013, nr 7-8, poz. 91), w którym wyjaśniono, że zasada pobierania jednego świadczenia (wyższego lub wybranego przez uprawnionego) w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń (art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej) dotyczy również zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w tej ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych. Także w wyroku z dnia 24 maja 2012 r., II UK 261/11 (LEX nr 1227967) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że ubezpieczony uprawniony do świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i pobierający to świadczenie nie może jednocześnie pobierać emerytury wojskowej, mimo że spełnił warunki do jej nabycia i prawo to zostało mu przyznane” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2013 r., sygn. akt II UK 223/13).
* Opis sprawy ze stycznia 2018 r.
Przypadek Pani Anny, która po zakończeniu służby wojskowej pracowała jako nauczycielka: Po 20 latach służby wojskowej Pani Anna przeszła na emeryturę wojskową. Następnie podjęła pracę w szkole, gdzie przez kolejne 25 lat odprowadzała składki do ZUS. Gdy osiągnęła wiek emerytalny, złożyła wniosek o emeryturę cywilną. ZUS poinformował ją o konieczności wyboru między świadczeniem wojskowym a cywilnym, pomimo że obie emerytury nabyła w wyniku odrębnych okresów pracy.
Historia Pana Marka, który po odejściu z wojska założył własną działalność gospodarczą: Pan Marek po 15 latach służby w wojsku zdecydował się na otwarcie własnej firmy. Jako przedsiębiorca przez ponad 30 lat płacił składki na ubezpieczenie społeczne. Gdy nadszedł czas na emeryturę, zaskoczony był faktem, że musi dokonać wyboru między emeryturą wojskową a emeryturą z ZUS, mimo że są to efekty dwóch zupełnie różnych etapów jego życia zawodowego.
Przypadek Pana Józefa, emerytowanego żołnierza, który po służbie zatrudnił się w administracji publicznej: Pan Józef po 22 latach służby wojskowej odszedł na emeryturę wojskową. Następnie pracował w urzędzie miasta, gdzie przez kolejne 20 lat odprowadzał składki do ZUS. Gdy przyszedł czas na emeryturę z ZUS, został postawiony przed wyborem, który z systemów emerytalnych preferuje. Ta sytuacja wywołała u niego frustrację, ponieważ uważał, że zasługuje na oba świadczenia z racji odrębnych okresów pracy i składek.
Artykuł porusza problematykę zbiegu prawa do emerytury wojskowej i emerytury z ZUS, wskazując na istotne kwestie prawne i proceduralne. Podkreśla, że choć osoby uprawnione mogą nabyć prawo do obu świadczeń, w praktyce muszą dokonać wyboru między jednym a drugim, co rodzi szereg wątpliwości i niezadowolenia. Orzecznictwo sądowe potwierdza tę praktykę, choć nie brakuje głosów wzywających do zmian legislacyjnych, które pozwoliłyby na bardziej sprawiedliwe traktowanie uprawnionych.
Czy masz wątpliwości dotyczące swoich praw do emerytury wojskowej i emerytury z ZUS? Skontaktuj się z nami! Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz pomoc w przygotowaniu niezbędnych pism, abyś mógł efektywnie zadbać o swoje interesy emerytalne. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118
2. Ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin - Dz.U. 1994 nr 10 poz. 36
3. Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin - Dz.U. 1994 nr 53 poz.214
4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 lipca 2016 r., sygn. akt III AUa 1254/15
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2013 r., sygn. akt II UK 223/13
6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 października 2012 r., sygn. akt III AUa 188/12
7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 r., sygn. akt II UK 261/11
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
