Autor: Małgorzata Zegarowicz-Sobuń
Urodziłam się w 1964 r., jestem nauczycielką. W latach 1980-1984 uczyłam się w liceum ogólnokształcącym, następnie 2 lata w studium nauczycielskim – do czerwca 1986, i jeszcze w tym samym roku rozpoczęłam pracę w szkole podstawowej, gdzie do dziś pracuję. Do LO miałam blisko, więc codziennie byłam w domu ok. godz. 15.00-15.30 i następnie, codziennie pracowałam do wieczora na gospodarstwie. Natomiast kiedy uczyłam się w SN, mieszkałam w internacie i w domu spędzałam weekendy. Co muszę zrobić, jaki złożyć wniosek i do kogo, aby zaliczono mi pracę w gospodarstwie rolnym rodziców do stażu pracy?
Okresy pracy w gospodarstwie rolnym, które wliczane są do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, uregulowane są w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz w ustawie o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy. Zgodnie z art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS:
1. Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:
1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,
2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,
3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,
jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.
Zobacz również: Czy studium policealne wlicza się do emerytury?
Okresy pracy rolniczej traktuje się jako okresy składkowe, o ile w czasie podlegania zaopatrzeniu emerytalnemu rolników, tj. od dnia 1 stycznia 1978 r. (wyrok SN z dnia 22 stycznia 2003 r., II UK 51/02, OSNPUSiSP 2004, nr 7, poz. 127), a potem ubezpieczeniu społecznemu rolników (tj. od dnia 1 stycznia 1983 r.), ubezpieczony opłacał składki na to ubezpieczenie; ewentualnie mając ukończone 16 lat prowadził (tj. był rolnikiem przed dniem 1 lipca 1977 r.) lub pracował (tj. miał inny status niż rolnik przed dniem 1 stycznia 1983 r., bo od tej daty rolnicy mieli obowiązek opłacania składek również za domowników) w gospodarstwie rolnym.
Zgodnie z art. 1 pkt 2 i 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi także:
„2) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem,
3) przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin”.
Jeżeli chodzi o okres do dnia 31 grudnia 1982 r. – Pani sprawy dotyczą lata 1980-1982 obejmujące czas nauki w liceum, a więc wskazany powyżej pkt 2. Napisała Pani, że uczęszczała do LO i codziennie była w domu ok. godz. 15.00-15.30 oraz pracowała codziennie właściwie do późnego wieczora.
Okres od 1 stycznia 1983 do czerwca 1986 r. obejmował pozostały czas nauki w liceum oraz naukę w Studium Nauczycielskim – dotyczy wskazanego powyżej pkt. 3.
Zobacz również: Zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika do emerytury
Zgodnie z pkt. 2 okresem, który można wliczyć do pracowniczego stażu pracy, jest praca w gospodarstwie prowadzonym przez rodziców lub teściów. By jednak można było zaliczyć ten okres do pracowniczego stażu pracy, spełnionych musi być łącznie pięć warunków: (a) fakt pracy w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, (b) okresy tej pracy muszą przypadać w ściśle określonym terminie, tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r., (c) praca ta musi być wykonywana po ukończeniu 16 roku życia, (d) po okresie tej pracy nastąpić musi objęcie gospodarstwa, (e) po objęciu gospodarstwa nastąpić musi jego prowadzenie osobiście lub wraz ze współmałżonkiem. Nie ma znaczenia wymiar czasu poświęconego na pracę w gospodarstwie. Oznacza to, że można zaliczyć okres, który był łączony z nauką w stacjonarnej, wieczorowej i zaocznej szkole ponadpodstawowej. Jak uznaje się w doktrynie nie można zaliczyć tego okresu, jeżeli pracownik uczył się w szkole oddalonej od miejsca zamieszkania w odległości wykluczającej codzienny powrót do domu i mieszkał w internacie czy akademiku [E. Szemplińska, Praca w gospodarstwie rolnym a uprawnienia pracownicze, PiZS 1998, nr 6, s. 32]. Jak uznał w wyroku Sąd Apelacyjny w Białymstoku z dnia 28 czerwca 1991 r., III AUr 23/91, OSAiSN 1992, nr 10, s. 37, LEX nr 13667: „jeśli osoba ucząca się w szkole, mieszkała jednocześnie na terenie gospodarstwa rolnego rodziców i wykonywała w nim wszelkie prace, stale pracując w gospodarstwie – nie ma żadnych przeszkód, by zaliczyć jej ten czas jako okres pracy w gospodarstwie”.
Zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie po 1 stycznia 1983 r. wymaga ustalenia, czy była Pani „domownikiem” w rozumieniu tego przepisu. Przepisami dotyczącymi ubezpieczenia społecznego rolników była od 1 stycznia 1983 r. ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
W ustawie z 1982 r. (art. 2 pkt 2) pojęciem domownika określano osobę, która spełniała łącznie pięć warunków:
Dodatkowe określenie powyższych warunków zawierało wydane na podstawie ustawy z 1982 r. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Zgodnie z § 2 rozporządzenia: domownik pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym, jeżeli zamieszkuje na terenie gospodarstwa rolnego prowadzonego przez rolnika lub w bezpośrednim jego sąsiedztwie, praca domownika w gospodarstwie rolnym stanowi jego główne źródło utrzymania, jeżeli nie osiąga on dochodów z innych źródeł w wysokości przekraczającej miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia obowiązującego w gospodarce uspołecznionej, praca domownika w gospodarstwie rolnym nie stanowi głównego źródła utrzymania, jeżeli domownik kształci się w szkole ponadpodstawowej lub wyższej albo rolnik udowodni, że domownik jest inwalidą I lub II grupy albo III grupy, jeżeli jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym, nie uznaje się za domownika osoby niebędącej członkiem rodziny rolnika, jeżeli z charakteru wykonywanej przez nią pracy wynika, że powinna być ona zatrudniona na podstawie umowy o pracę.
Podsumowując powyższe – okres pracy w gospodarstwie rolnym przypadający od dnia 1 stycznia 1983 r. do dnia 31 grudnia 1990 r. (w tym czasie obowiązywała ustawa z 1982 r.) będzie można uwzględnić tylko wtedy, gdy dana osoba spełnia warunki określone w definicji domownika, a jednocześnie wykonując pracę w gospodarstwie rolnym, nie uczyła się w szkole ponadpodstawowej lub wyższej, bowiem wyklucza ona możliwość uznania, iż praca domownika w gospodarstwie rolnym stanowi główne źródło utrzymania – a w konsekwencji zaliczenie danej osoby do kręgu „domowników”. Bez znaczenia dla uznania danej osoby za domownika jest okoliczność, że przez cały okres nauki mieszkała we wspólnym gospodarstwie z rodzicami i pracowała w ich gospodarstwie rolnym.
Na koniec pozostaje kwestia opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Definicja domownika nie wskazuje warunku zgłoszenia domownika do ubezpieczenia społecznego i opłacania składek. Jednakże przepisy ustawy ze statusem domownika łączyły obowiązek ubezpieczenia społecznego.
Zobacz również: Praca w gospodarstwie rolnym a studia dzienne
Od momentu wejścia w życie ustawy z 1982 r. istnieje obowiązek objęcia domowników rolniczym ubezpieczeniem społecznym i obowiązek opłacania składek. Obowiązek ten nie jest spójny z określeniem domownika, co zostało wskazane powyżej. Również tutaj nie jest jednoznaczne ani stanowisko sądowe, ani poglądy nauki prawa. Jedni uważają, że jeżeli składki nie były opłacane, to okresu tego nie można wliczyć do pracowniczego stażu pracy [R. Skwarło, Zaliczenie pracy w gospodarstwie, Wspólnota 2006, nr 167].
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 września 1998 r., II UKN 230/98, OSNP 1999, nr 20, s. 657, LEX nr 37695] wypowiedział pogląd o możliwości uwzględnienia okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 1 stycznia 1983 r. (dotyczył ubiegania się ubezpieczonego o rentę pracowniczą), jeśli dana osoba podlegała jako domownik obowiązkowi ubezpieczenia i zostały za nią opłacone składki na ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych (do dnia 31 grudnia 1990 r.).
Zgodnie z art. 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy… – na wniosek zainteresowanej osoby właściwy urząd gminy jest obowiązany stwierdzić okresy jej pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wydając stosowne zaświadczenie w celu przedłożenia w zakładzie pracy.
Jeżeli urząd gminy nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy zainteresowanej osoby w indywidualnym gospodarstwie rolnym, zawiadamia ją o tej okoliczności na piśmie. W razie braku dokumentów w urzędzie gminy – okresy pracy w gospodarstwie rolnym mogą być udowodnione w inny sposób – na przykład za pomocą innych dokumentów, takich jak odpisy aktów własności, postanowienia sądu, umowy cywilnoprawne, nakazy płatnicze, kwity obowiązkowych dostaw zboża lub żywca.
W wypadku gdy Pani nie jest w posiadaniu stosownych dokumentów, okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym mogą być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne.
Zeznania te mogą zostać odebrane przez pracodawcę, od którego żąda się zaliczenia okresów pracy w gospodarstwie do stażu pracy, a także przez pracownika urzędu gminy, przez pracodawcę świadka lub przez notariusza [E. Preis, Staż pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, Prawo Przedsiębiorcy 2001, nr 3, s. 47; T. Libera, Zaliczanie pracy w gospodarstwie rolnym, Serwis Prawno-Pracowniczy 2002, nr 18, s. 6; odmiennie D. Klucz, która uważa, że skoro przepis nie wskazuje przed kim i w jakim trybie powinny być złożone zeznania świadków, należy przyjąć, że powinno to nastąpić przed urzędnikiem gminy, a nie np. przed zainteresowanym pracodawcą – D. Klucz, Zaliczanie pracy w gospodarstwie do stażu pracowniczego, Gazeta Prawna 2004, nr 134].
Zgodnie z ustawą świadkami mogą być osoby zamieszkujące w tym samym czasie na terenie, na którym jest położone gospodarstwo. Najlepiej, aby były to osoby, które zamieszkiwały w bliskim sąsiedztwie.
Zgodnie z ustawą poświadczone przez ZUS zeznania świadków nie mogą być podstawą udowodnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym. Zeznania te muszą zostać odebrane przez pracodawcę, od którego żąda się zaliczenia okresów pracy w gospodarstwie do stażu pracy, przez pracownika urzędu gminy, pracodawcę świadka lub przez notariusza.
Organ powinien wydać żądane zaświadczenie, również na podstawie tych dokumentów, które w objętym wnioskiem strony okresie wytwarzał i sporządzał w formie przepisanej prawem, a następnie przekazał innym organom administracji państwowej – wyr. WSA w Lublinie z dnia 13 stycznia 2011, III SA/Lu 499/10, LEX nr 953757.
Art. 3 ust. 3 ustawy nie dopuszcza jako dowodu zaświadczenia urzędu gminy wystawionego na podstawie zeznań świadków. Urząd gminy może zeznania świadków jedynie spisać czy też potwierdzić, że świadek złożył zeznania o określonej treści. Zaświadczenie, o którym mowa, może być wydane tylko w oparciu o posiadane przez urząd gminy dokumenty.
Jan Kowalski urodzony w 1955 roku, od najmłodszych lat pomagał w rodzinnym gospodarstwie rolnym, prowadząc różnorodne prace sezonowe. W latach 70. i 80. intensywnie pracował na polach, zajmując się m.in. siewem, żniwami oraz hodowlą zwierząt. Pomimo, że w tym czasie nie istniały jeszcze przepisy umożliwiające oficjalne zaliczenie pracy w gospodarstwie do stażu pracy, Jan postanowił w wieku emerytalnym ubiegać się o zaliczenie tych okresów, opierając się na świadectwach pracy oraz zeznaniach świadków, co pozwoliło mu na zwiększenie wysokości otrzymywanej emerytury.
Maria Nowak, która przez całe życie mieszkała w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, od 1980 do 1985 roku codziennie po zajęciach szkolnych pomagała w pracach polowych i opiece nad zwierzętami. Po latach, będąc pracownikiem naukowym, Maria dowiedziała się o możliwości wliczenia pracy w gospodarstwie do swojego stażu pracy. Zebrała niezbędne dokumenty i złożyła wniosek w urzędzie gminy, co pozwoliło jej na wcześniejsze przejście na emeryturę.
Krzysztof Bąk, urodzony w 1962 roku, spędził swoje młodzieńcze lata pracując w rodzinnym gospodarstwie rolnym, szczególnie intensywnie w okresach wakacyjnych. Po ukończeniu studiów i podjęciu pracy zawodowej w mieście, Krzysztof nie zapomniał o swoim rolniczym doświadczeniu. Kiedy nadszedł czas na rozważenie swojej przyszłości emerytalnej, zdecydował się na zgromadzenie dowodów swojej pracy w gospodarstwie, takich jak zdjęcia, świadectwa pracy oraz zeznania świadków. Dzięki temu udało mu się uzyskać przyznanie dodatkowych lat pracy do jego stażu emerytalnego, co znacząco wpłynęło na wysokość jego świadczeń.
W artykule przedstawiono istotne informacje dotyczące możliwości wliczenia pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy, co ma kluczowe znaczenie dla przyszłych świadczeń emerytalnych. Podkreślono, jak ważne jest zgromadzenie odpowiednich dokumentów oraz zeznań świadków, które mogą potwierdzić okresy pracy w gospodarstwie. Dzięki temu osoby, które przez lata pracowały w rolnictwie, mają szansę na uzyskanie korzystniejszych warunków emerytalnych, co stanowi ważny aspekt ich zabezpieczenia społecznego.
Potrzebujesz pomocy w zaliczeniu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy? Skorzystaj z naszych porad prawnych online oraz profesjonalnego wsparcia w przygotowaniu niezbędnych pism. Zapewniamy kompleksową pomoc w uzyskaniu korzystniejszych warunków emerytalnych. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118
2. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - Dz.U. 1991 nr 7 poz. 24
3. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 13 stycznia 2011, III SA/Lu 499
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II UKN 230/98
5. Wyrok Sąd Apelacyjny w Białymstoku z dnia 28 czerwca 1991 r., III AUr 23/91
6. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2003 r., sygn. akt II UK 51/02
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
